چرا ما کارهایی را انجام می دهیم که نمی خواهیم

در اینجا چند مثال از تفکرات و رفتارهای وسواسی می نویسم. تفکرات و رفتارهای وسواسی افکار، تصاویر، تکانه‌ها یا رفتارهایی هستند که برای فرد ناخواسته، مزاحم، غیرمنطقی و مضطرب‌کننده هستند و فرد نمی‌تواند آن‌ها را کنترل کند. برخی از مثال‌های رایج از تفکرات و رفتارهای وسواسی عبارتند از:

• ترس از آلودگی و کثیفی: فرد مدام فکر می‌کند که دست‌ها، بدن یا اشیای اطرافش آلوده به میکروب، ویروس، خون یا مواد زائد هستند و برای کاهش اضطراب خود، بارها و بارها دست‌ها، بدن یا اشیا را می‌شوید، ضدعفونی می‌کنید یا از آن‌ها دوری می‌کنید¹²
• تعصب به تقارن و ترتیب: فرد اهمیت زیادی به تقارن، ترتیب و سازمان‌دهی اشیا یا کارها می‌دهد و فکر می‌کند که اگر چیزی از جای خود جابجا شود یا نامنظم باشد، اتفاق بدی رخ خواهد داد یا احساس ناراحتی خواهد کرد. برای کاهش اضطراب خود، فرد بارها و بارها اشیا یا کارها را به شکل خاصی مرتب می‌کند، چک می‌کند یا تکرار می‌کند¹²
• ترس از عواقب وحشتناک: فرد فکر می‌کند که اگر کاری را انجام دهد یا ندهد، اتفاق بدی برای خودش یا دیگران رخ خواهد داد. مثلاً فکر می‌کند که اگر کتاب را در جای خاصی نگذارد، خانه آتش گرفته می‌شود یا اگر به کسی سلام نکند، او مریض می‌شود. برای کاهش اضطراب خود، فرد رفتارهایی را انجام می‌دهد که به نظرش می‌توانند اتفاق بد را جلوگیری کنند یا خوش‌شانسی را جلب کنند. مثلاً کتاب را در جای مشخصی می‌گذارد، به کسی سلام می‌دهد یا عبارت‌های خاصی را می‌گوید¹²
• افکار جنسی ناخواسته: فرد افکار، تصاویر یا تکانه‌های جنسی ناخواسته و مخل به اخلاق را تجربه می‌کند که با باورها، ارزش‌ها یا هویت جنسی او سازگار نیستند. مثلاً فکر می‌کند که به جنس خود یا به کسی از خانواده یا دوستانش جذب شده است یا کاری جنسی نامناسب یا خلاف دین انجام داده است یا می‌خواهد انجام دهد. برای کاهش اضطراب خود، فرد سعی می‌کند این افکار را از ذهنش بیرون کند، از موقعیت‌هایی که ممکن است این افکار را تحریک کنند دوری کند یا رفتارهایی را انجام دهد که به نظرش می‌توانند این افکار را جبران کنند. مثلاً دعا کند، توبه کند یا کارهای خیر انجام دهد¹²
• افکار مذهبی ناخواسته: فرد افکار، تصاویر یا تکانه‌های مذهبی ناخواسته و توهین‌آمیز را تجربه می‌کند که با باورها، ارزش‌ها یا شیوه‌های مذهبی او سازگار نیستند. مثلاً فکر می‌کند که به خدا، پیامبر یا مقدسات توهین کرده است یا کاری مذهبی نادرست یا ناقص انجام داده است یا می‌خواهد انجام دهد. برای کاهش اضطراب خود، فرد سعی می‌کند این افکار را از ذهنش بیرون کند، از موقعیت‌هایی که ممکن است این افکار را تحریک کنند دوری کند یا رفتارهایی را انجام دهد که به نظرش می‌توانند این افکار را جبران کنند. مثلاً دعا کند، توبه کند، استغفار بگوید یا کارهای مذهبی را بارها و بارها تکرار کند¹²

اینها فقط برخی از مثال‌های ممکن از تفکرات و رفتارهای وسواسی هستند و ممکن است فرد دچار افکار و رفتارهای دیگری نیز باشد. اگر شما یا کسی که می‌شناسید از این علائم رنج می‌برید، پیشنهاد می‌کنم به یک روان‌پزشک یا روان‌شناس مراجعه کنید و از روش‌های درمانی موجود استفاده کنید.

 عوامل ژنتیکی، شیمیایی، محیطی و روان‌شناختی ممکن است نقش داشته باشند. در ادامه به توضیح این عوامل می‌پردازیم:

• عوامل ژنتیکی: تحقیقات نشان داده‌اند که اختلال به وسواس فکری عملی در برخی خانواده‌ها شایع‌تر است و اگر فردی در خانواده شما مبتلا به این اختلال باشد، احتمال ابتلا شما نیز بیشتر می‌شود. هر چه این فرد به شما نزدیک‌تر باشد و در سن پایین‌تر علائم را نشان داده باشد، خطر ابتلا برای شما بیشتر است. اما هنوز ژن یا ژن‌های خاصی که با این اختلال مرتبط هستند، شناسایی نشده‌اند¹
• عوامل شیمیایی: اختلال به وسواس فکری عملی ممکن است با تغییرات در مواد شیمیایی عصبی مغزی مانند سروتونین، دوپامین و گلوتامات مرتبط باشد. این مواد شیمیایی عصبی نقش مهمی در انتقال پیام‌های عصبی بین سلول‌های مغزی دارند و می‌توانند روی احساسات، رفتارها و افکار فرد تأثیر بگذارند. برخی داروهای ضد افسردگی که مهار کننده‌های بازجذب انتخابی سروتونین (SSRIs) نام دارند، می‌توانند با افزایش سطح سروتونین در مغز، علائم اختلال به وسواس فکری عملی را کاهش دهند. اما هنوز مشخص نیست که آیا این تغییرات شیمیایی عصبی علت یا نتیجه این اختلال هستند²
• عوامل محیطی: شرایط محیطی می‌توانند نقش مهمی در بروز یا تشدید اختلال به وسواس فکری عملی داشته باشند. برخی از این شرایط می‌توانند عبارتند از: استرس مزمن، تروما، سوءاستفاده، بیماری، از دست دادن عزیزان، تغییرات زندگی، ترس از عواقب، تعارضات خانوادگی، انتظارات بالا، انتقادات شدید و غیره. این شرایط می‌توانند باعث شوند که فرد با آسیب‌پذیری بیولوژیکی به این اختلال، علائم آن را نشان دهد یا علائم قبلی او را تشدید کنند³