طیف اسکیزوفرنی به مجموعهای از اختلالات روانشناختی گفته میشود که در آن فرد نسبت به واقعیت دچار اختلال میشود. این اختلالات شامل توهم، هذیان، افکار، گفتار و رفتار آشفته، گوشهگیری و کاهش عملکرد روزانه هستند. طیف اسکیزوفرنی شامل چندین نوع اختلال است که در زیر به آنها اشاره میکنم:
- اختلال اسکیزوفرنی: در این اختلال، فرد حداقل برای مدت شش ماه نشانههای روانپریشی را تجربه میکند. این نشانهها شامل توهم، هذیان، گفتار و رفتار آشفته و گوشهگیری هستند. این اختلال باعث میشود که فرد در روابط اجتماعی، تحصیلی یا شغلی دچار مشکل شود12.
- اختلال اسکیزوافکتیو: در این اختلال، فرد علاوه بر نشانههای روانپریشی، نشانههای خلقی (افسردگی یا دوقطبی) را هم در کنار هم تجربه میکند. فرد ممکن است خودکشیدگی، ناراحتی شدید یا نوسانات خلق و خو شدید داشته باشد13.
- اختلال اسکیزوفرنیفرم: در این اختلال، فرد نشانههای روانپریشی را برای مدت کمتر از شش ماه تجربه میکند. فرد ممکن است در آینده به اسکیزوفرنی بمباران شود یا بهبود یابد14.
- اختلال دلوژنال: در این اختلال، فرد تنها توهم دارد و سایر نشانههای روانپریشی را ندارد. توهم فرد ممکن است دربارهٔ تعقیب شدن، عشق، بزرگ بودن یا بودن قربانی توطئه باشد1.
- اختلال سایکوتیک کوتاهمدت: در این اختلال، فرد نشانههای روانپریشی را برای مدت کمتر از یک ماه تجربه میکند. علت بروز این نشانهها ممکن است استرس شدید، ضایعات مغزی یا مصرف مواد باشد1.
- اختلال سایکوتیک مشترک: در این اختلال، دو یا چند فرد که با هم رابطهٔ نزدیک دارند، همه توهم یا هذیان یکسانی را دارند. مثلاً ممکن است فکر کنند که دارای قدرتهای خارقالعاده هستند یا از سوی یک نیروی مخفی تعقیب میشوند1.
- اختلال سایکوتیک ناشی از مصرف ماده یا دارو: در این اختلال، نشانههای روانپریشی به علت مصرف یا قطع مصرف برخی از مواد یا داروها رخ میدهند. مثلاً مصرف الکل، کوکائین، قارچهای روانگردان، کانابینوئیدها، آمفتامینها و برخی از داروهای ضدافسردگی1.
- اختلال سایکوتیک ناشی از یک بیماری پزشکی دیگر: در این اختلال، نشانههای روانپریشی به علت یک بیماری پزشکی دیگر رخ میدهند. مثلاً برخی از بیماریهای عصبی، غدد درونریز، سرطان، عفونتها و کمبود ویتامین1.
برای درمان اختلال طیف اسکیزوفرنی، معمولاً از ترکیبی از داروها و حمایتهای روانیاجتماعی استفاده میشود.
داروها میتوانند نشانههای روانپریشی را کنترل کنند و حمایتهای روانیاجتماعی میتوانند به فرد کمک کنند تا با مشکلات زندگی خود مقابله کند و توانمندسازی و خودکارآمدی خود را افزایش دهد. برخی از روشهای درمان اختلال طیف اسکیزوفرنی عبارتند از:
- دارو درمانی:
داروهای ضد روانپریشی یا آنتیسایکوتیک به عنوان درمان اصلی برای کاهش توهم، هذیان، گفتار و رفتار آشفته مورد استفاده قرار میگیرند. این داروها به دو دستهٔ نسل اول و نسل دوم تقسیم میشوند. داروهای نسل اول شامل کلرپرومازین، فلوفنازین، هالوپریدول و غیره هستند داروهای نسل دوم شامل آریپیپرازول، کلوزاپین، الانزاپین، ریسپریدون و غیره هستند
هر دسته از داروها مزایا و معایب خود را دارند و بستگی به شدت و نوع نشانهها، عوارض جانبی و پاسخ فرد به درمان دارند. پزشک معالج باید با توجه به شرایط فرد، دارو مناسب را تجویز کند.
- روان درمانی:
روان درمانی به عنوان یک درمان مکمل برای بهبود عملکرد فرد، کاهش پریشانی، افزایش بینش و تقویت مهارتهای زندگی اجتماعی انجام میشود. برخی از روشهای رایج روان درمانی عبارتند از:
-
- روان درمانی شناخت-رفتار: در این روش، هدف شناسایی و تغییر الگوهای نامطلوب فکر و رفتار است. فرد چالشهای زندگی خود را با استفاده از استراتژیهای حل مسئله، تصحیح باورهای نادرست و تقابل با ترسها مقابله میکند
-
- روان درمان گروه: در این روش، فرد با سایر افراد دچار اختلال طیف اسکیزوفرنی در گروههای کوچک قرار میگیرد و با هم تجارب خود را به اشتراک میگذارند. این روش میتواند به فرد کمک کند تا از حمایت همتا بهره ببرد، احساس تنهایی خود را کاهش دهد و مهارتهای ارتباطی خود را بهبود بخشد.
-
- روان درمان خانواده: در این روش، خانوادههای فرد دچار اختلال طیف اسکیزوفرنی در فرآیند درمان شرکت میکنند و آموزش، مشاوره و حمایت لازم را دریافت میکنند. این روش میتواند به کاهش استرس خانواده، افزایش همکاری فرد در درمان و کاهش بازگشت بیماری کمک کند.
- حمایتهای اجتماعی:
حمایتهای اجتماعی شامل خدمات و منابعی هستند که به فرد کمک میکنند تا با محدودیتهای ناشی از بیماری خود سازگار شود و به زندگی عادی بازگردد. برخی از حمایتهای اجتماعی عبارتند از:
-
- آموزش: آموزش به فرد و خانوادهاش دربارهٔ ماهیت، علل، نشانهها، درمان و پیشبینی بیماری داده میشود. هدف آموزش افزایش آگاهی، بینش و تعامل مثبت با بیمار است.
-
- توانبخشی: توانبخشی به فرد کمک میکند تا مهارتهای لازم برای استقلال، شغل، تحصیل و روابط اجتماعی را یاد بگیرد یا بازسازی کند. هدف توانبخشی بهبود کیفیت زندگی و عملکرد فرد است.
-
- حضور در جامعه: حضور در جامعه به فرد کمک میکند تا با سایر افراد جامعه در تعامل باشد و از فعالیتهای عادی زندگی شرکت کند. هدف حضور در جامعه جلوگیری از گوشهگیر شدن و تحقیر شدن فرد است.